1977-ci ildə SSRİ-nin yeni Konstitusiyasının qəbul edilməsi ittifaq respublikalarının da konstitusiya sistemində dəyişikliklər edilməsini zəruri etmişdi. Bu çərçivədə Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikasında da yeni Konstitusiya layihəsinin hazırlanmasına başlanıldı. Layihə üzərində aparılan işlər nəticəsində 1978-ci il aprelin 2-də Azərbaycan SSR-in yeni Konstitusiyası qəbul edildi. Həmin iclasda Ümummilli Lider Heydər Əliyev Azərbaycan SSR Ali Sovetində məruzə ilə çıxış edərək sənədin bir sıra mühüm maddələrinin yenidən işlənməsini təklif etdi. Onun təşəbbüsü ilə Konstitusiyanın 73-cü maddəsi xüsusi əhəmiyyət kəsb edən bir redaksiyada qəbul edildi: “Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikasının dövlət dili Azərbaycan dilidir”. Bu müddəa o dövr üçün olduqca mühüm siyasi və mənəvi hadisə idi, çünki sovet ideologiyası şəraitində milli dillərin dövlət səviyyəsində tanınması nadir hallarda rast gəlinirdi. Beləliklə, Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə Azərbaycan dilinin dövlət dili statusu konstitusion şəkildə təsbit olundu və bu, xalqın milli kimliyinin, mədəni irsinin qorunması istiqamətində atılmış böyük addım kimi tarixə düşdü.
1978-ci il Konstitusiyası əvvəlki konstitusiyalardan fərqli olaraq, Azərbaycan SSR-in sosial, iqtisadi və siyasi inkişafında yeni mərhələni əks etdirirdi. Bu sənəddə sosialist cəmiyyətinin “yetkin” mərhələsinə keçid, dövlətin rəhbər rolunun kommunist partiyasına məxsus olması və vətəndaşların sosial təminat hüquqları kimi müddəalar öz əksini tapmışdı. Lakin 1980-ci illərin ikinci yarısından başlayaraq SSRİ-də baş verən ictimai-siyasi proseslər, yenidənqurma siyasəti və demokratik islahatlar Konstitusiyanın məzmununa da təsir göstərdi. Bu dövrdə Azərbaycan SSR Konstitusiyasına çoxsaylı əlavə və dəyişikliklər edildi. Siyasi sistemdə müəyyən liberallaşma meylləri, iqtisadi münasibətlərdə islahat cəhdləri və mərkəzdən asılılığın qismən azalması həmin düzəlişlərdə əksini tapdı.
Sovet İttifaqının dağılması ərəfəsində – 1991-ci il oktyabrın 18-də Azərbaycan Respublikasının “Dövlət müstəqilliyi haqqında Konstitusiya Aktı” qəbul olundu. Bununla da 1978-ci il Konstitusiyası formal olaraq qüvvədə qalsa da, yalnız müstəqillik aktına zidd olmayan hissələrdə tətbiq edilirdi. 1978-ci il Konstitusiyası 1995-ci il noyabrın 12-dək – müstəqil Azərbaycan Respublikasının yeni Konstitusiyası qəbul edilənədək qüvvədə qaldı. Yeni Konstitusiyanın qəbul edilməsi ilə Azərbaycan hüquqi, demokratik və dünyəvi dövlət kimi özünün tam müstəqil konstitusiya sisteminə sahib oldu.
Beləliklə, 1978-ci il Azərbaycan SSR Konstitusiyası milli dövlətçiliyimizin hüquqi inkişafında mühüm mərhələ təşkil etmiş, xüsusilə də Azərbaycan dilinin dövlət dili kimi tanınması ölkəmizin milli-mənəvi dəyərlərinin qorunması istiqamətində əvəzsiz rol oynamışdır. Bu sənəd müstəqil Azərbaycan Respublikasının gələcək Konstitusiyasının formalaşmasında mühüm hüquqi və ideoloji baza olmuşdur.
Rauf Salmanov
Saatlı rayon Heydər Əliyev Mərkəzinin əməkdaşı