NATO-nun Yuqoslaviyaya qarşı BMT tərəfindən sanksiyalaşdırılmamış təcavüzünün başlamasından 25 il ötür. 19 ölkənin 78 gün ərzində Serbiyanı bombardman etməsi Yuqoslaviya Sosialist Federativ Respublikasının (YSFR) dağılmasına səbəb oldu. Hazırda Belqrad yenidən Qərbin təzyiqi ilə üz-üzədir, ancaq bu dəfə hərbi deyil, siyasi cəhətdən. Serbiya Respublikasının ayrılmış hissəsi olan Kosovo bir çox Avropa İttifaqı dövlətləri və qurumlarından dəstək alaraq, Avropa Şurasına daxil olmağa çalışır. Brüssel uzun müddətdir ki, Belqrada təzyiq göstərir, Serbiyanı Kosovonu müstəqil dövlət kimi tanımağa məcbur etməyə çalışır. Serbiya hakimiyyəti, təbii ki, bununla razılaşmır. Vəziyyət o həddə çatıb ki, Serbiya Prezidenti Aleksandar Vuçiç ölkəsinin Avropa Şurasından çıxma ehtimalını açıqlayıb. “Onlar Serbiyadansa Kosovonun Avropa Şurasında olmasını üstün tuturlar”, – A.Vuçiç bildirib.
Yeri gəlmişkən, Avropa Şurası Parlament Assambleyasının (AŞPA) Azərbaycanın AŞPA-dakı nümayəndə heyətinin fəaliyyətinin dondurulması ilə bağlı qərarından sonra Bakıda da Avropa Şurası strukturlarından çıxmağın mümkünlüyü müzakirə olunur. Təsadüfi deyil ki, Azərbaycan Milli Məclisinin sədri Sahibə Qafarova və Serbiya Milli Parlamentinin sədri Ana Brnabiç bu yaxınlarda keçirilən görüşdə beynəlxalq münasibətlər sistemində ikili standartları və xüsusən də, AŞPA-dakı ikili standartları tənqid ediblər.
Eyni zamanda, Serbiya rəsmi olaraq Avropa Birliyinə dəvət olunur və Belqrad üçün Avropa perspektivləri göstərilir. Vəziyyəti Oxu.Az-a Niş şəhər məclisinin deputatı, texniki elmlər doktoru, Kosovo Mitrovitsa Universitetinin professoru və Serbiya parlamentinin hakim Serb Tərəqqi Partiyasından olan keçmiş xalq deputatı Miloş Banjur şərh edib:
– Kollektiv Qərbin, Avropa İttifaqının, anqlo-sakson dünyasının siyasəti tamamilə prinsipsiz və səmimiyyətdən kənardır. Avropa İttifaqına daxil olmaq yolunu tutmaq qərarına gələndə bizə dedilər ki, onlar Serbiyanın Kosovonun müstəqilliyini tanıyacağını gözləmirlər, sadəcə olaraq, Priştina (Kosovonun inzibati mərkəzi – red.) ilə nəqliyyat, maliyyə, gündəlik məişətlə bağlı məsələlərdə münasibətləri tənzimləmək lazımdır. Bu, aydın bəyanat idi.
Bu, Belqradın xoşuna gəldi, çünki bu, Kosovoda yaşayan serblər üçün sərfəlidir. Kosovolu albanlar da işlədikləri Aİ ölkələrinə Serbiyadan keçən nəqliyyat marşrutlarından istifadə edərək gedə bilərlər, bu bizi narahat etmir.
Amma Serbiya bu yolu tutandan (2009-cu ildən, rəsmi olaraq isə 2013-cü ildən) sonra Qərb bəzi əlavə şərtlərdən danışmağa başladı. Təxminən bir il əvvəl isə bizə açıq şəkildə Kosovonun müstəqilliyinin tanınması məsələsinin gündəmdə olduğunu demişdilər. Almaniya Kansleri Olaf Şolts və Fransa Prezidenti Emmanuel Makronun Serbiya Respublikasının rəhbərliyinə təqdim olunan planı məhz bunu nəzərdə tutur. Amma Serbiyanın Avropa Birliyinə qəbulu üçün şərt Kosovonun tanınmasıdırsa, o zaman Belqradın boş yerə Avropaya inteqrasiya yolunu tutduğu üzə çıxır.
Belqrad və Priştina arasındakı danışıqlar prosesinə baxın. Biz 2013-cü il Brüssel Sazişlərində nəzərdə tutulan hər şeyi etdik, lakin Priştina, demək olar ki, heç nə etmədi. Ən vacibi – serb bələdiyyələrinin icmasının yaradılması idi. Serblərin bu muxtariyyəti onların gələcəyini təmin etməli idi, lakin 11 ildir ki, məsələ həllini tapmır. Bizə aydındır ki, bu, bizim qarşımızda Priştinanı bir az tənqid edən, lakin sonra kosovolu albanları işlərini eyni əzmlə aparmağa təşviq edən Qərbin ikili standartlarından irəli gəlir.
Kosovoda serblərə edilən hücumlara cavab olaraq Qərb Priştina ilə danışıqlara başladı, kosovolu albanlara Avropa Birliyi ilə vizasız rejim verildi, onları heç vaxt qınamırlar.
BMT Təhlükəsizlik Şurasının 1999-cu il tarixli 1244 saylı qətnaməsi Serbiyanın ərazi bütövlüyünü bir daha təsdiq edir. Orada deyilir ki, tezliklə hərbçilərimiz Kosovo ərazisində Makedoniya və Albaniya ilə sərhədə qayıda biləcəklər. Lakin NATO qüvvələri Kosovoya daxil olduqdan sonra bu unudulub. Aİ ölkələrinin əksəriyyəti Kosovonu tanıyıb. İstisna beş dövlət idi ki, onların da potensial problemləri var (separatizmlə – red.).
Kollektiv Qərb həmişə serblərə qarşı olub. 1999-cu ildə Serbiyaya qarşı 19 ölkə döyüşdü və ölkəmiz 78 gün bombardman edildi. Lakin NATO-nun bizə qarşı qurudakı hücumu uğursuz oldu, onlar Yuqoslaviya ordusunun müdafiə mövqelərini yarıb keçə bilmədilər. O vaxt çox insan həlak oldu, amma düşmən müdafiəni yara bilmədiyinə görə müharibə Serbiyanın məğlubiyyəti ilə bitmədi. Amma zavodlarımız, körpülərimiz, yollarımız, yaşayış binalarımız bombalandı. Qadağan edilmiş kaset bombalarından və tükənmiş uranlı bombalardan istifadə edildi, qocalar, qadınlar, uşaqlar öldürüldülər. İndi Qərbdə uranlı bombaların istifadəsi nəticəsində xərçəng xəstəliklərinin artması ilə bağlı tendensiyaları öyrənirlər. Bu, serb xalqı üzərində bir təcrübə idi.
– Həm Azərbaycan, həm də Serbiya bu qənaətdədirlər ki, Qərb beynəlxalq münasibətlər sistemində ikili standartlardan istifadə edir. Elə ötən gün parlamentlərimizin spikerləri Sahibə Qafarova və Ana Brnabiç bu barədə danışdılar. Serbiya nümayəndə heyəti AŞPA-nın Azərbaycan nümayəndə heyətinin işinin dondurulması ilə bağlı qərarını ilk olaraq pisləyib. Bakı ilə Belqrad arasında, ölkələrimizin rəhbərləri arasında çox isti münasibətlər var, biz ərazi bütövlüyü məsələlərində həmişə bir-birimizi dəstəkləyirik…
– Serbiyanın prinsipial mövqeyi var, baxmayaraq ki, bu prinsipial mövqeyə görə Qərbin təzyiqi altındayıq. Prezident Aleksandar Vuçiç və hakim Serb Tərəqqi Partiyası ölkənin maraqlarını müdafiə edirlər. Azərbaycan bizi bütün platformalarda dəstəklədiyi kimi, biz də Azərbaycanı dəstəkləyirik. Və həmişə belə olacaq.
Prezidentlərimiz arasında yaxşı münasibətlər var. Ötən ilin sonunda Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev mənim yaşadığım Niş şəhərinə səfər etdi. Sonra qaz kəmərinin açılış mərasimi oldu.
Qərb və Avropa strukturlarının Azərbaycana bu cür ciddi təzyiqlər etməsi təəssüf doğurur. Amma təcrübə göstərir ki, bu baş verirsə, həqiqət Bakının tərəfindədir.
– Azərbaycanın AŞPA-dakı nümayəndə heyətinin hüquqları bərpa olunmazsa, Bakı Avropa Şurasında iştirakına yenidən baxılmasını istisna etmir. Serbiya Prezidenti Vuçiç də Kosovonun Avropa Şurasına mümkün qəbulu ilə bağlı həmin qurumdan çıxa biləcəyi ilə bağlı açıqlama verib. Mənə elə gəlir ki, Azərbaycanın Avropa Şurasından çıxması Serbiyadan daha asandır. Ətrafımızda Avropa Birliyinə və ya NATO-ya üzv olan ölkələr yoxdur (Türkiyə istisna olmaqla, çünki o bizim ən yaxın dostumuz və müttəfiqimizdir). Serbiyanın vəziyyəti fərqlidir.
– Haqlısınız. Azərbaycan fərqli coğrafi situasiyadadır.
Serbiyanın vəziyyəti isə NATO və Aİ ölkələri ilə əhatə olunduğu üçün mürəkkəbdir. Amma bu halları nəzərə alsaq belə, biz serb xalqının maraqlarına zidd siyasətlə razılaşa bilmərik. Qərb istəyir ki, biz öz kökümüzdən əl çəkək, oturduğumuz budağı kəsək.
Nair Əliyev
