Dünən, aprelin 30-da Ermənistan parlamenti “Hayastan” müxalifət fraksiyasının Azərbaycanla sərhədin delimitasiyası və demarkasiyası ilə bağlı bəyanat layihəsini rədd edib. Yerli əhalinin və radikal müxalifətin bir neçə gündür etirazlarının davam etdiyi Ermənistanda bu mövzu əsasdır. Eyni zamanda, rəsmi məlumatlara görə, ötən günlərdə 2000-ə yaxın adam saxlanılıb.
Ermənistanda yolların bağlanması ilə başlayan etirazlara formal səbəb ötən əsrin 90-cı illərində İrəvan tərəfindən işğal edilmiş Azərbaycanın dörd sərhəd kəndinin geri qaytarılması olub. Bu, Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanın “tarixi Ermənistandan realın xeyrinə” imtina etmək təklifi çərçivəsində baş verib. Başlanmış delimitasiya və demarkasiya məhz “real Ermənistan” çərçivəsində atılan addımlardır.
Tanınmış analitik, Qafqaz üzrə ekspert, “Azadlıq” radiosunun Praqadan (Çexiya) köşə yazarı Vadim Dubnov vəziyyəti Oxu.Az-a şərh edib:
– “Tarixi” Ermənistanı “real”dan ayırmaq ideyası ancaq alqışlana bilər. Və o, Nikol Paşinyana çox yaxındır. Hələ jurnalist ikən çoxdan, 90-cı illərdə “Haykakan Jamanak” qəzetində bu mövzuda yazırdı. İllər sonra Paşinyan bildi ki, onun səsləndirdiyi “Qarabağ Ermənistandır” fikri daha aktualdır. Amma indi o, yenidən “real” və “tarixi” Ermənistana qayıdıb və hesab edirəm ki, onun 90-cı illərdə təbliğ etdiyi bu mövqe həqiqətən də onun daxilində möhkəm bərqərar olub.
Hazırda Paşinyan jurnalist deyil, artıq siyasətçidir və o, ideoloji baxımdan onun üçün vacib olanı deyil, siyasi sağ qalmasına kömək ola bilənləri dilə gətirir. Amma elə oldu ki, hər iki amil (ideya və siyasət) üst-üstə düşdü. “Tarixi” Ermənistanın “real” Ermənistanla ziddiyyət təşkil etdiyi tezis Ermənistan üçün yeganə təhlükəsizlik sisteminin Rusiya, Fransa və ya başqası ilə deyil, qonşuları ilə sülh olması anlayışına uyğundur. Erməni cəmiyyətinin əslində tamamilə düzgün, sıçrayışlı, fəlsəfi xarakter daşıyan bu fikrə alışması çox çətindir.
İndi Ermənistanda bir neçə faktor bir araya gəlib. Nikol Paşinyandan aktiv və ya passiv narazılıq var, müxalifət hiss edirdi ki, onun müəyyən şansı var. Ola bilsin ki, o, Moskvadan ideoloji, hətta maliyyə dəstəyi alır, baxmayaraq ki, bu, o qədər də vacib deyildi. Çünki müxalifətçilər onsuz da çıxış edəcəkdilər. Amma bu etirazların nə qədər ləng və anlaşılmaz getdiyinə baxanda belə görünür ki, həqiqətən də hər şey Rusiyanın maraq və köməyindən çox yerli həvəsə əsaslanır.
– Erməni ruhaniləri etirazları fəal şəkildə dəstəkləyirlər. Erməni Apostol Kilsəsinin keşişlərinin iştirak səviyyəsi çoxlarını təəccübləndirib. Belə çıxır ki, kilsə dövlətin işlərinə qarışır, yeri gəlmişkən, Paşinyan dəfələrlə buna qarşı çıxır. Eyni zamanda, Ermənistanın əhalisi, beynəlxalq araşdırmalara görə, çox dindardır.
– Mən deyərdim ki, Erməni Apostol Kilsəsi tam olaraq kilsə deyil, daha çox keçmiş SSRİ-nin bir çox başqa ölkələrində olduğu kimi postsovet kilsəsidir. Lap əvvəldən və istənilən səbəbə görə siyasətə daxil edilir. Özü də mühafizəkar mövqe tutur. Ermənistandakı bu mühafizəkarlıq indi hökumət əleyhinədir, çünki Paşinyan özünü bir növ modernist qüvvə kimi göstərir.
Düşünürəm ki, erməni əhalisi arasında dindarlığın bu qədər yüksək olduğunu göstərən rəy sorğularını dramatikləşdirməyə dəyməz. Dinə münasibət özünü mövqeləndirmə vərdişi, ənənədir. Amma orada çox da real kilsə yoxdur. Ermənilərin arxiyepiskop Baqratın (Baqrat Qalstanyan Azərbaycan-Ermənistan sərhədinin delimitasiyası və demarkasiyasına qarşı çıxan ruhanilərin ən fəal nümayəndələrindən biridir – red.) arxasınca xaç yürüşü edəcəyini deməzdim.
– Eyni zamanda, erməni ekspertlər, politoloqlar, məsələn, Ervand Bozoyan mövcud vəziyyəti şərh edərkən Ermənistanda inqilabın qaçılmaz olduğunu iddia edirlər. Prosesi sona çatdırmaq, ölkə Konstitusiyasına dəyişikliklər etmək, Zəngəzur dəhlizi məsələsini həll etmək üçün Paşinyanın kifayət qədər legitimlik ehtiyatı varmı?
– Ermənistanda inqilabın qaçılmaz olması ilə bağlı fərziyyələr, mənə elə gəlir ki, bir qədər şişirdilib. Mən bu inqilabı dəstəkləyə biləcək heç bir ciddi siyasi, ictimai qüvvə və ya “küçə” görmürəm.
Ermənilərin Qarabağı tərk etdiyi 2023-cü ilin sentyabr hadisələri öz əhəmiyyətinə görə kəndlərin delimitasiyası, demarkasiyası və Azərbaycana verilməsi ilə bağlı indiki məsələdən qat-qat ciddi idi. Lakin bu, heç bir inqilaba səbəb olmadı.
Gələcək işlər üçün zəruri olan Paşinyanın legitimliyi məsələsinə gəlincə, fikrimcə, bu mövzu hələ tam aktual deyil. Ermənistan Konstitusiyasına dəyişikliklər Azərbaycanın səslənən danışıqlar mövqeyidir. Eyni şey Zəngəzur dəhlizinə də aiddir. Heç kim bunu dərhal tələb etmir.
Zəngəzura görə, yeri gəlmişkən, Azərbaycanın bu məsələni İrəvanla həll edən Rusiyası var, Bakı isə gözləyir. Bundan başqa, Azərbaycan dəfələrlə bəyan edib ki, bunun üçün ölüm-dirim məsələsi deyil, Arazın o biri sahilində “İran marşrutu” var.
Amma prioritet məsələ sərhəddir, sərhəd dirəklərinin quraşdırılmasıdır və burada artıq işlər gedir. Baxmayaraq ki, təbii ki, bütün sərhədin delimitasiyası prosesi uzun çəkə bilər. Sünikdəki (Zəngəzurda) yolların dolaşıqlığı Azərbaycan və Ermənistanın Qazax və Tavuş rayonlarındakından az deyil. Amma sərhədin hansısa hissəsində delimitasiya və demarkasiyanın baş verdiyi zaman artıq mühüm presedent var.
Nair Əliyev
