Türkiyə Rusiya-Ukrayna müharibəsinin başlanmasından bəri Moskva ilə Kiyev arasında əlaqələri diqqətlə tarazlaşdırsa da, tərəfləri özünün təqdim etdiyi sülh modelinə razı sala bilmir.
Türkiyənin balanslaşdırma aktını üç meyarla ölçmək lazımdır:
1. Ukraynanın məğlub olmasının qarşısını almaq;
2. Qərblə həmrəylik nümayiş etdirmək, lakin Rusiya ilə münaqişədən qaçmaq;
3. Özünün qlobal teatrdakı hərbi-siyasi və geosiyasi çəkisini artırmaq.
Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın Lvova səfər edərək ukraynalı həmkarı Volodimir Zelenski ilə görüşməsi Ankaranın formulunun kəşfiyyat xarakterli qiymətləndirilməsinə hesablanmışdı, hərçənd ki, Kiyev öz şərtləri ilə israrlı davranır.
Rusiya-Ukrayna münaqişəsinin uzanması yaraların metastaz verərək başqa regionlara sirayət etməsi və Türkiyənin qanlı-qadalı proseslərə cəlb edilməsi risklərini çoxaltdığından Ərdoğan üçün sülh mütləqdir.
Lakin Moskva ilə Kiyevin baxışlarındakı kəskin ziddiyyət Türkiyənin sülh modelini dərin geosiyasi tıxacda saxlayır və Ankara qarşısında daha diqqətli manevrlər tələbi qoyur.
Türkiyənin önündə maneələr qoyan Qərbdir, hərçənd ki, NATO özü Ankaranın sülh təşəbbüslərini də dəstəkləyir, amma bu dəstəyin sərhədləri limitlidir.
Ona görə ki, Türkiyə Qərbin mürəkkəb və gərgin əlaqələr yaşadığı Rusiya ilə tərəfdaşlıq münasibətlərini inkişaf etdirir və hərbi-texniki əməkdaşlıq haqqındakı təsəvvürlərini genişləndirir.
Qərbdə Türkiyəyə qarşı ən kəskin mövqedə duran böyük güclər ABŞ və Fransadır, məhz bu iki ölkənin patronajlığı altında anti-Türkiyə əhvali-ruhiyyəsi tüğyan edir, nəticədə isə Ankaranın Moskva-Kiyev münasibətlərinin nizamlanması yönündəki sülhməramlı imicinə zərbə vurmaq cəhdləri müşahidə edilir.
Ancaq hesab etmək yanlış olar ki, Qərb təpədən-dırnağa qədər Türkiyənin əleyhinədir, çünki nə qədər mübahisəli məqamlar olsa da, Ankara ilə birləşdirici tellər də mövcuddur.
Bu bağlantıya enerji gətirən amillər sırasında Türkiyənin qaz tədarükündəki rolu da var, Ankara həm Azərbaycandan (Cənub Qaz Dəhlizi), həm də Rusiyadan (“Türk axını”) Avropaya qaz çatdırılmasında mühüm rola yiyələnib.
İstənilən halda, Türkiyənin mövqeyi konstruktiv kriteriyalara, ərazi bütövlüyünə, suverenliyə hörmət prinsiplərinə əsaslanır, buna görə də qarşısında sədlər olsa da, təşəbbüslərini diplomatik aktivlərə çevirə bilir.
Türkiyənin incə tarazlığını qoruması onun Rusiyanın imperiya maraqlarının müdafiəçisi rolunda olması kimi dəyərləndirilə bilməz, Ankaranın indi dayandığı mövqe situativ şəraitin diktəsindən irəli gəlir.
Ərdoğan müxtəlif sahələr üzrə Ukraynaya dəstək göstərir, çünki başa düşür ki, Rusiyanın müharibədə udması Türkiyənin Qara dənizdəki mövqelərinə təhlükə yarada bilər.
Ancaq Rusiyanın da müharibədə qalib gəlmək ssenarisi riskinə qarşı özünü sığortalamaq məcburiyyətindədir.
Ona görə də Türkiyə Rusiya ilə münasibətlərin ruhunu incitmir və bu minvalla Ukraynaya da həlledici dəstək verir. Bu, konkret bir ölkəyə və ya onun liderinin xüsusiyyətlərinə vurğunluğun təzahürü yox, məhz prinsiplərin müdafiəsidir.
Ankara tonunu dəyişməyəcək, elə həssas balansla özünün xarici siyasətinə davam edəcək və Ukrayna münaqişəsi kontekstində Qərblə Rusiya arasında tərəf seçmək meylindən çəkinəcək. Ankaranı bundan fərqli mövqeyə məcbur edəcək dinamika yoxdur, olsa belə, onun öz dəst-xəttindən qopması baş tutmayacaq.
Ərdoğan Zelenski ilə görüşdən hələlik əliboş qayıtmış kimi görünür, lakin o, sülh təşəbbüslərindən əl çəkməyəcək.
Türkiyənin uzunmüddətli məqsədi özünü Ukraynadakı müharibənin yekununa hazırlamaqdır. Yəqin ki, Ərdoğan hakimiyyətində bununla bağlı müxtəlif ssenarilər üzrə strateji tezislər mövcuddur…
Aqşin Kərimov
