Qərbi Azərbaycan Xronikası layihəsi çərçivəsində jurnalist Əsgər İbrahimovun müəllifliyi ilə ermənilərin izini itirmək üçün adını dörd dəfə dəyişdirdiyi Paşalı rayonu haqqında süjet hazırlanıb.
“Qaregin Njdenin sovetlərə qarşı müqavimət mərkəzi” adlı süjetdə oğuz türklərinin yaşadığı bu ərazidə yerli əhalisinin sıxışdırılaraq etnik tərkibinin dəyişdirilməsindən və yer-yurd adlarının yadlaşdırılmasından bəhs olunub.
Bildirilib ki, Qərbi Azərbaycanın Dərələyəz mahalında ilk adı Soylan olan və toponimi “Paşalı” nəsil adı əsasında əmələ gələn eyni adlı rayonun ərazisi XVI əsrin əvvəllərində Səfəvi dövlətinin, sonra İrəvan xanlığının tərkibinə daxil olub. 16-17-ci əsrlərdə bu ərazinin döyüş meydanlarına çevrilməsi, 19-cu əsrdə ermənilərin bu əraziyə gəlişi nəticəsində bir çox tarixi abidə, kənd dağıdılıb, yerli əhali köçkün salınıb.
Qeyd olunub ki, 1918-ci, eləcə də 1930-cu illərdə kəndlərdən yerli əhali qovulub və yerinə Türkiyədən gətirilmə ermənilər yerləşdirilib. 1918-1920-ci illərdə rayon Qaregin Njdenin rəhbərliyi altında sovet hakimiyyətinə qarşı müqavimətin əsas mərkəzlərindən birinə çevrilib. 1921-ci ilin iyulunda bolşeviklərin əlinə keçən Soylan/Paşalı ərazisi Ermənistan SSR-in inzibati ərazi bölgüsünə daxil edilib. 1932-ci ildə çap olunan “1831-1931-ci illərdə Sovet Ermənistanının əhalisi” kitabında Paşalı rayonunun ərazisində 60 kəndin olduğu göstərilir.
Diqqətə çatdırılıb ki, mərkəzi Paşalı olan eyni adlı rayon rəsmən 1931-ci il oktyabrın 15-də yaradılıb, 1956-cı il oktyabrın 12-dən etibarən Azərbaycanın bolşevik inqilabçısı Məşədi Əzizbəyovun şərəfinə Əzizbəyov adlandırılıb. 1991-ci ildə adı yenidən dəyişdirilərək Vayk rayonu qoyulub. Azərbaycanlılar 1988-ci ilin noyabr-dekabr aylarında yaşadıqları bütün kəndləri tərk ediblər. Bu deportasiyadan sonra rayon üzrə 21 tarixi yer adları dəyişdirilib. Nəhayət, 1995-ci il noyabrın 7-də Paşalı, yəni Vayk rayonuna şəhər statusu verilib və mərkəzi Keşişkənd, yəni Yeğeqnadzor olan Vayots Dzor mərzliyinə daxil edilib.
Sonda vurğulanıb ki, tarix boyu Azərbaycan torpaqlarına göz dikən ermənilər havadarlarının dəstəyi ilə bu qədim türk-oğuz yurduna da sahib çıxıblar: “Lakin əminik ki, bu bölgənin əsl sahibi olan azərbaycanlılar yeni reallıqlara əsaslanaraq əzəli torpaqlarına qayıdacaq, hayların məkrli planlarını, xəyal və arzularını birdəfəlik puç edəcəklər”.
Xatırladaq ki, Qərbi Azərbaycan Xronikası layihəsinin məqsədi tarixi qədim torpaqlarımızın adının yaşadılması, tanıdılması, həmçinin azərbaycanlıların ermənilər tərəfindən deportasiyaya məruz qoyulmasından, həmin ərazilərdə mövcud olmuş, lakin adı silinən toponimlərin, saysız-hesabsız yeraltı və yerüstü maddi mədəniyyət nümunələri – qədim yaşayış məskənləri, nekropollar, kurqanlar, qala, saray və istehkam qalıqları, karvansaralar, körpülər, qəbirüstü sənduqələr, xaçdaşlar, at-qoç heykəlləri, məbəd, kilsə, məscid, pir və ocaqların üzə çıxarılması, həmin ərazinin təmiz oğuz-türk məskənləri olduğunu təsdiq edən faktların dünya ictimaiyyətinə çatdırılmasıdır.
Həmçinin Prezident İlham Əliyevin Qərbi Azərbaycanla bağlı dediyi “XX əsrin əvvəllərinə təsadüf edən xəritə bir daha onu göstərir ki, Qərbi Azərbaycan tarixi Azərbaycan diyarıdır, şəhərlərin, kəndlərin adları Azərbaycan mənşəlidir və biz yaxşı bilirik ki, indiki Ermənistan ərazisində tarix boyu Azərbaycan xalqı yaşayıb. İndi əsas vəzifə ondan ibarətdir ki, dünya ictimaiyyəti də bunu bilsin”, – fikrini əsas tutaraq Qərbi Azərbaycan İcmasının hazırladığı Qayıdış Konsepsiyasından irəli gələn vəzifələrin təbliğidir.
Bundan əlavə, Qərbi Azərbaycanla bağlı tarixçilərin, araşdırmaçıların düşüncələrini, deportasiyaya məruz qalmış şəxslərin həyat hekayəsini işıqlandırmaqdır.
Daha ətraflı Baku TV-nin süjetində:
