Bu gün, mayın 16-da Finlandiya parlamenti ölkənin NATO-ya qəbulu ilə bağlı müzakirələr keçirəcək. Belə çıxır ki, bu müzakirələr formal xarakter daşıyacaq, çünki parlament çoxluğu bu qərarı dəstəkləyir və Finlandiya hökuməti ölkənin Şimali Atlantika Alyansına qoşulmaq niyyətini rəsmən bəyan edib.
NATO-ya daxil olmaq məsələsində Finlandiya və İsveç, demək olar ki, eyni vaxtda hərəkət edirlər. Helsinkinin mayın 18-də, Stokholmun isə bir gün əvvəl, mayın 17-də müraciət edə biləcəyi barədə məlumatlar ortaya çıxıb.
Rusiya Prezidenti Vladimir Putin artıq finlandiyalı həmkarı Sauli Niiniste ilə Helsinkinin NATO-ya üzvlük üçün müraciət etmək niyyətini müzakirə edib. Rusiya Federasiyasında hesab edilir ki, Finlandiyanın hərbi neytrallıq siyasətindən imtina etməsi səhv olardı və bu, Rusiya ilə münasibətlərə mənfi təsir göstərə bilər.
Həqiqətən də, İsveç 200 ilə yaxın, Finlandiya isə 80 ilə yaxındır ki, neytral ölkədir. Əhali neytral kursu dəstəkləyirdi, lakin Rusiyanın Ukraynaya hücumundan sonra əhval-ruhiyyə bir qədər dəyişdi. İctimai rəy sorğularına görə, bu ölkələrin Şimali Atlantika Alyansına daxil olmasının tərəfdarları kiçik fərqlə – 51% (Finlandiya) və 53% (İsveç) öndədirlər.
Lakin İsveç və Finlandiyanın istəyi və NATO-nun onların müraciətlərinə baxmağa hazır olması hələlik alyansa qoşulmaq demək deyil. Türkiyə PKK və YPG terror təşkilatlarının Skandinaviya ölkələrində özlərini rahat hiss etmələri səbəbindən Finlandiya və İsveçin NATO-ya qəbul edilməsini müsbət hal hesab etmir.
Bundan əvvəl Xorvatiya Prezidenti Zoran Milanoviç İsveç və Finlandiyanın NATO-ya daxil olmasına veto qoyacağını vəd etmişdi. Helsinki və Stokholmun təşəbbüsünün Macarıstan tərəfindən də dəstəklənməyəcəyi ilə bağlı təkliflər var.
Finlandiyanın ictimai xadimi, ictimai-siyasi elmlər doktoru Yohan Bekman Finlandiya və İsveçin NATO-ya qəbulu və yaranan təhlükələr barədə Oxu.Az-a müsahibəsində danışıb.
– Latviyanın xarici işlər naziri Edqars Rinkeviç İsveç və Finlandiyanın Şimali Atlantika Alyansına qoşulmaq planlarını şərh edərkən bildirib ki, “Baltik dənizi NATO dənizinə çevrilir”. Rusiya da öz növbəsində Finlandiyanın Alyansa qoşulacağı təqdirdə qarşılıqlı hərbi-texniki addımlar barədə xəbərdarlıq edib. Bu, qlobal təhlükəsizliklə bağlı vəziyyətə necə təsir edir? Axı Rusiya nüvə dövlətidir və son vaxtlar Rusiya Federasiyasında bir çox siyasətçilər və ekspertlər nüvə silahından istifadə imkanlarını müzakirə edirlər.
– Bəli, Rusiyanın nüvə dövləti olması aydındır, lakin NATO-ya da nüvə arsenalına malik olan ölkələr daxildir. Yəni Finlandiyanın NATO-ya daxil olmaq niyyəti təhlükəli ideyadır. Bundan əlavə, bu, beynəlxalq hüququn pozulmasıdır, çünki Finlandiya hərbi-siyasi alyansa daxil ola bilməz. Fin körfəzinin NATO dənizinə çevriləcəyi ilə bağlı Latviya və Litvanın da eyni vaxtda bəyanatlarını gördük. Bu, Sankt-Peterburqun yeni blokada təhlükəsi kimi qəbul edilə bilər.
– Eyni zamanda, artıq məlumdur ki, Şimali Atlantika Alyansına üzv olan ölkələrin heç də hamısı Finlandiya və İsveçin NATO-ya daxil olması üçün müraciətləri dəstəkləməyə hazır deyil və bunun üçün konsensus lazımdır. Türkiyə və Xorvatiya müxtəlif qeyd-şərtlərlə buna qarşı çıxırlar. Macarıstan da yəqin ki, onlara qoşulacaq. Baxmayaraq ki, Alyansa üzv olan ölkələrin əksəriyyəti Finlandiya və İsveçin NATO-ya qəbuluna “əlli-ayaqlı” hazırdır, məsələn, Türkiyənin kifayət qədər gərgin münasibətləri olan Yunanıstan…
– Həqiqətən də, hər hansı dövlətin Alyansa daxil olması ilə bağlı bəyanat istisnasız olaraq bütün NATO ölkələri tərəfindən təsdiqlənməlidir. Heç də hamı Finlandiya və İsveçi qəbul etmək fikrini dəstəkləmir. Türkiyə və Xorvatiyanın öz fikirləri var.
Ancaq ümumiyyətlə, qəbul proseduru kifayət qədər uzundur, bir il və ya daha çox davam edə bilər. NATO sifarişinizi tez ala biləcəyiniz “McDonald’s” deyil. Ümumiyyətlə, bunu zarafata salmaq olmaz, çünki nüvə təhlükəsi getdikcə ciddiləşir. Mən, həqiqətən, ümid edirəm ki, Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan bu çox təhlükəli prosesi dayandıra biləcək.
– Eyni zamanda, ictimai rəy sorğuları göstərir ki, Finlandiya və İsveçin əhalisi NATO-ya daxil olmağın tərəfdarıdır, baxmayaraq ki, belə bir qərarın tərəfdarları ilə əleyhdarları arasında fərq azdır.
– Biz bir neçə rəy sorğusu keçirmişik, amma nəticələr şübhəlidir. Məsələn, bəzi tədqiqatlarda yalnız 80 yaşa qədər olan insanlarla sorğu aparılıb. Amma bizdə, Finlandiyada 80 yaşdan yuxarı 400 minə yaxın insan var (ümumilikdə ölkədə 5,5 milyona yaxın insan yaşayır – red.). Niyə onları hesaba salmayıblar?
Bundan əlavə, sorğuların nəticələri siyasətçilərin qərar qəbul etmələri üçün əsas ola bilməz. Bəlkə, seçkilərdən imtina edək, onu sosioloji araşdırmalarla əvəz edək? Sorğu əsasında belə ciddi qərarlar vermək olmaz, bu, demokratiya deyil.
Ola bilsin ki, Finlandiya və İsveçin NATO-ya daxil olması prosesi başa çatmasın. Bu günlərdə ABŞ-ın “The Washington Post” qəzetində Finlandiya və İsveçin Şimali Atlantika Alyansına daxil olmasının Putin üçün yaxşı cəza olduğu barədə məqalə dərc olunub. Ancaq biz finlər 80 ilə yaxındır ki, neytral olan xalqıq. İndi Putini cəzalandırmaq üçün bundan imtina etmək lazımdır?
Hesab edirəm ki, NATO-ya daxil olmamaq ehtimalı hələ də var. Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan isə yuxarıda dediyim kimi, bunun qarşısını ala bilər. Ümid edirəm ki, belə də olacaq. Yeri gəlmişkən, bizim səlahiyyətli şəxslərin isə simalarını itirməmələri çox vacib şərtdir.
Nair Əliyev
