Azərbaycan və Ermənistan xarici işlər nazirləri Ceyhun Bayramov və Ararat Mirzoyan arasında keçirilən görüşün əsas nəticəsi İrəvanın Azərbaycanın İkinci Qarabağ müharibəsində qələbəsindən sonra ortaya çıxan yeni reallığı qəbul etməkdən imtina etməsi olub. Ermənistan tərəfi hələ də həm Bakı, həm də Moskvanın çoxdan vidalaşdığı ATƏT-in Minsk qrupunun reanimasiyasında israrlıdır.
Görünən odur ki, Ermənistanın belə mövqeyini Fransa və ABŞ – nümayəndələri ATƏT-in Minsk qrupunun həmsədrləri olan iki ölkə – dəstəkləyir. Bəs Paris və Vaşinqton niyə Minsk qrupundan bu qədər yapışırlar? Halbuki bu qurum artıq fəaliyyət göstərmir və bu barədə Azərbaycan və Rusiyada birbaşa bəyanat verilib.
Oxu.Az bu barədə fransalı hüquqşünas və politoloq, əvvəllər erməni vəkil Fransua Devidjan və digər erməni fəallarla teledebatlarda iştirak edən və Fransa mediasını birtərəfli mövqedən əl çəkməyə çağıran həmyerlimiz Zaur Sadıqbəyli ilə fikir mübadiləsi aparıb. Zaur Sadıqbəyli özü əslən Ermənistandandır. Onun Ermənistandakı həyatı və ailəsinin bu ölkəni tərk etməsi barədə xatirələrindən bəhs edən “Je suis né en Arménie” (“Mən Ermənistanda anadan olmuşam”) məqaləsi bir sıra internet saytlarında və sosial şəbəkələrdə dərc edilib, əlavə olaraq bir neçə dilə tərcümə edilib.
– ATƏT-in Minsk qrupu Fransa üçün niyə bu qədər vacibdir?
– Burada iki aspekt var. Birincisi, Fransanın daxili siyasi vəziyyəti, ikincisi isə erməni lobbisinin təsiridir.
Fransada yazda prezident, iyunda isə parlament seçkisi keçirilib və bu seçkilərdə hakim partiya parlamentdə səslərin mütləq əksəriyyətini ala bilməyib. Eyni zamanda müxalifətin hökuməti təyin etmək üçün öz çoxluğu yoxdur. Bundan başqa, Fransanın Baş naziri Elizabet Born kifayət qədər səs toplaya bilməyəcəyi ehtimalı olduğu üçün “etimad səsverməsi” istəməyib. Beləliklə, hökumət eyni istiqamətdə hərəkətini davam etdirir.
Daha sonra bununla bağlı deyə bilərəm ki, Fransada yeni xarici işlər naziri, tanıdığım Ketrin Kolonna stajlı diplomatdır (1995-2004-cü illərdə isə Yelisey Sarayının mətbuat katibi olub). Lakin Fransa Xarici İşlər Nazirliyi öz siyasətini aparmır. Bu siyasəti prezident müəyyən edir, onun da öz növbəsində diplomatik müşavirləri var. Onlardan biri də Emmanuil Bondur. Deməli, burada erməni lobbisinin də təsiri var.
Həmçinin, təəssüf ki, fransız isteblişmentində ermənilərlə bağlı konsensus var. Üçüncü respublika dövründə fransızlar Osmanlı İmperiyasını batırmaq üçün ermənilərdən istifadə edirdilər və bunun qarşılığı olaraq daşnaklara bədnam “Böyük Ermənistan” vəd olunmuşdu. Plan baş tutmadı və fransızlara deyildi ki, indi ermənilərlə məhz onlar məşğul olmalıdırlar. 1920-ci ildə məğlub olan erməni döyüşçüləri və qaçqınları Marselə gətirildilər. Fransız isteblişmentinə çevrilmiş indiki 500-600 minlik erməni diasporu belə yarandı.
Son çağırış Fransa parlamentində səsvermə konsensusun mövcudluğunu göstərdi. Hər iki Palata Qarabağdakı erməni separatçılarını dəstəklədi, amma separatizm Fransada problemdir. Zəhərli erməni diasporu hakimiyyəti, o cümlədən Minsk qrupu ilə bağlı mövqeyi zəhərləməkdə davam edir.
Bununla belə, burada başqa məqamlar da var. Məsələn, nədənsə kiçik dövlətlərin hüquqlarının pozulması üzərində qurulan böyük dövlətlərin “milli maraqları” adlandırılan məfhumlar. ATƏT-in Minsk qrupu erməni lobbisi üçün Qarabağın “status”u ilə bağlı məsələni gündəmə gətirmək əlverişli mexanizmdir.
Bəziləri faktiki olaraq öz-özünə dağılma vəziyyətində olan Minsk qrupunu Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh müqaviləsinin imzalanmasına yardım edəcək vasitəçi kimi qəbul edirlər. Amma birincisi, Avropada artıq Ermənistan-Azərbaycan nizamlanması ilə bağlı proses gedir və bununla Avropa Şurasının rəhbəri Şarl Mişel məşğul olur. İkincisi, üçtərəfli Moskva-Bakı-İrəvan formatı var.
Kremlin nizamlanma ilə bağlı tutduğu mövqe, əslində, çox sadədir: Sovet İttifaqının yaranmasının mənşəyinə qayıtmaq lazımdır – bu, 29/30 dekabr 1922-ci ildir və SSRİ respublikalarının daxil olduğu sərhədləri nümunə götürməliyik. Bundan əlavə, Rusiya böyük ehtimalla, bütün anklavları dəyişdirməyi təklif edir ki, hər bir ölkənin daxilində xarici ərazilərin “adacıqları” olmasın.
Yeri gəlmişkən, SSRİ-nin yaradılmasına qayıdarkən: Burada Gürcüstanı narahat edə biləcək maraqlı bir nüans var. Abxaziya o vaxt ittifaq respublikası idi və yalnız 1930-cu illərin əvvəllərində onun statusu deqradasiyaya məruz qaldı, Gürcüstanın tərkibində muxtariyyət oldu.
– Bizi ilk növbədə Azərbaycanla Ermənistan arasındakı sərhəd maraqlandırır…
– Bu, mürəkkəb problemdir və bizi sürprizlər gözləyir. Ermənistan və Azərbaycan SSR arasında dostluq və sərhədlər haqqında rəsmi müqavilə imzalanmamışdı.
– Amma inzibati sərhəd var idi.
– SSRİ-nin yaranma xəritəsi, Zaqafqaziya Sosialist Federativ Sovet Respublikasının (ZSFSR – Zaqafqaziya Federasiyası, 1922-ci il martın 12-də yaradılıb) xəritəsi var. Və bu xəritələrə əlavələr də var.
Qarabağdan danışmayacağam, bura Azərbaycanın ərazisidir və inzibati sərhəd məsələlərini də Bakı həll edir. İndi qeyd etmək istədiyim yeganə şey odur ki, burada bir etnik qrupun kompakt yaşayışı olmamalıdır, adətən Fransa bələdiyyələrində olduğu kimi, qarışıq əhali olmalıdır.
Ermənistan-Azərbaycan sərhədinə qayıdaq. Qondarma status sərhədləri var – Naxçıvan Muxtar Respublikası ilə Ermənistan Respublikası arasında. Bu sərhədlər Qars və Moskva müqavilələrinin əlavələrində çox aydın şəkildə müəyyən edilib. Və əgər xəritəyə baxsanız, görə bilərsiniz ki, Ermənistan hazırda Azərbaycan ərazisinin bir hissəsinə qeyri-qanuni sahiblik edir.
Azərbaycan və Ermənistan arasında sərhəd statuslu deyil və Kiçik Qafqazın zirvələri boyunca müəyyən olunub. 20-ci əsrin əvvəllərində bu, Azərbaycan tərəfindən çox böyük kompromis idi. İndi Ermənistan tərəfi sərhədlərin delimitasiyası və demarkasiyası ilə məşğul olmaq istəmir, çünki xəritələrə baxanda heç də hər şey onların xeyrinə olmayacaq, baxmayaraq ki, Azərbaycanı da çox şey qane etməyə bilər. Lakin fakt budur ki, Azərbaycan tərəfinin Kiçik Qafqazın bütün yamaclarına iddia etmək hüququ var. Bu, həmin ərazilərin qanunsuz olaraq bizdən necə alınmasından irəli gəlir. Ermənistan onları torpaq komissiyaları tərəfindən qondarma yolla aldı, yeganə şərtlə ki, bütün yaylaqlar (yüksək dağ otlaqları) Azərbaycanın istifadəsində qalacaq. Sizə və oxuculara aydınlıq gətirmək üçün deyim ki, bu, urbanizmdə servitutlar (öhdəliklər) adlı qaydalara bənzəyir. Məsələn, əbədi ödənişli/ödənişsiz keçid və ya ödənişli/ödənişsiz istifadə hüququ.
Nair Əliyev
